ไทยในบทเรียนกัมพูชา: ประวัติศาสตร์ สะท้อน และบทสนทนาข้ามพรมแดน

2 สิงหาคม 2568

หมายเหตุ: บทความนี้จัดทำขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ทางวิชาการ และเพื่อให้เกิดความเข้าใจเชิงเปรียบเทียบเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ไทย–กัมพูชาในมุมมองของบทเรียนในประเทศกัมพูชาเท่านั้น ผู้จัดทำไม่มีเจตนาพาดพิง ดูหมิ่น หรือแสดงความเกลียดชังต่อบุคคล ชาติ ศาสนา หรือวัฒนธรรมใดๆ ทั้งสิ้น

ข้อมูลในบทความอ้างอิงจากการวิเคราะห์ทางวิชาการและไม่จำเป็นต้องสะท้อนจุดยืนของฝ่ายใดโดยเฉพาะ

ประวัติศาสตร์กัมพูชา-ไทย ในบทเรียนของกัมพูชา

ภาพสะท้อนผ่านสายตาและตำราในประเทศเพื่อนบ้าน

เมื่อ “ความจริง” มีหลายมุม

ประวัติศาสตร์ระหว่างกัมพูชาและไทยเป็นเรื่องที่เต็มไปด้วยการแย่งชิง ความรุ่งเรือง และความขัดแย้งยาวนานหลายศตวรรษ แต่ในขณะที่ประเทศไทยเรียนรู้เรื่องราวเหล่านี้จากมุมมองของตนเอง กัมพูชาก็มีมุมมองและการตีความประวัติศาสตร์ของตนเช่นกัน โดยเฉพาะในบทเรียนวิชาประวัติศาสตร์ระดับมัธยมและมหาวิทยาลัย ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความทรงจำร่วมของชาติกัมพูชาต่อบทบาทของไทยในอดีต

ประเด็นหลักในบทเรียนประวัติศาสตร์ของกัมพูชาเกี่ยวกับไทย

1. การล่มสลายของอาณาจักรขอมและบทบาทของสยาม

• ตำรากัมพูชาเน้นว่า การล่มสลายของจักรวรรดิขอม (Angkor Empire) ส่วนหนึ่งเกิดจากการรุกรานของสยาม (ไทยในยุคอยุธยา) โดยเฉพาะการบุกโจมตีเมืองนครธมในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 15

• อ้างถึงปี 1431 ซึ่งเป็นปีที่กองทัพอยุธยาเข้ายึดนครธม ถือว่าเป็น "จุดจบของยุครุ่งเรืองของอารยธรรมขอม"

• ไทยถูกมองว่าเป็นผู้ที่ “ช่วงชิง” ความรุ่งเรืองทางวัฒนธรรมไปเป็นของตน เช่น การนำศิลปะและสถาปัตยกรรมขอมไปใช้ในอยุธยา

2. ปมความขัดแย้งเรื่อง “มรดกทางวัฒนธรรม”

• มีการกล่าวในตำราว่า ไทยได้ “ลอกเลียน” หรือ “ขโมย” มรดกทางวัฒนธรรมของกัมพูชา เช่น ละครโขน นาฏศิลป์ อักษรเขมร

• โขนไทยถูกมองว่าเป็นแบบจำลองของโขนเขมร และกัมพูชาได้ยื่นเรื่องต่อยูเนสโกเพื่อขึ้นทะเบียนโขนเขมรเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของตน

3. สงครามชายแดน และดินแดนที่สูญเสีย

• ในบทเรียนจะมีการเน้นถึงดินแดนทางตะวันตกของกัมพูชา (ที่ปัจจุบันเป็นของไทย) ซึ่งแต่เดิมเคยอยู่ภายใต้การปกครองของขอม

• มีการสอนว่าสยาม “ผนวก” หรือ “ยึดครอง” ดินแดนเหล่านี้ เช่น พระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณ ซึ่งฝรั่งเศสได้คืนให้ไทยในช่วงสงครามอินโดจีน แล้วภายหลังถูกฝรั่งเศสยึดกลับไปในปี 1946

• ประเด็นนี้สร้างความรู้สึกลึกซึ้งในหมู่นักเรียนกัมพูชาว่า ไทยเป็น “ผู้รุกรานทางดินแดน”

4. กรณีปราสาทพระวิหาร

• ตำรากัมพูชาสอนว่า ปราสาทพระวิหารเป็นสมบัติของชาติกัมพูชาอย่างชัดเจน

• การที่ศาลโลกตัดสินให้ปราสาทตกเป็นของกัมพูชาในปี 1962 ถูกย้ำว่าเป็น "ชัยชนะของความยุติธรรม"

• แต่เหตุการณ์การปะทะทางชายแดนในช่วงปี 2008–2011 ถูกสอนว่าเป็นการที่ไทย “พยายามละเมิดอธิปไตยของกัมพูชา”

อารมณ์ของบทเรียน: จากความเจ็บปวดสู่ความรักชาติ

• ในบทเรียนเหล่านี้ ไทยมักถูกวาดภาพในฐานะ “ศัตรูทางประวัติศาสตร์” ที่ลิดรอนอำนาจและความรุ่งเรืองของกัมพูชา

• การสอดแทรกความรู้สึก “เสียดินแดน” และ “ต้องทวงคืนศักดิ์ศรี” ทำให้บทเรียนกลายเป็นเครื่องมือปลุกจิตสำนึกรักชาติ

• บางตำราและเอกสารที่ใช้เสริมบทเรียนยังใช้คำรุนแรง เช่น “ผู้รุกรานจากตะวันตก” หรือ “ผู้ที่ขโมยวัฒนธรรมของเรา”

ข้อถกเถียงและผลกระทบ

ความเข้าใจผิดและอคติ

• นักวิชาการไทยหลายคนมองว่าบทเรียนเหล่านี้ “ละเลยความซับซ้อนทางประวัติศาสตร์” และ “บิดเบือนบางช่วง” เพื่อวัตถุประสงค์ทางการเมือง

• การเรียนประวัติศาสตร์แบบนี้อาจทำให้เยาวชนกัมพูชามีอคติต่อไทย และมองความสัมพันธ์ระหว่างสองชาติในแง่ลบ

ความจำเป็นในการทบทวนร่วม

• นักวิชาการในอาเซียนเสนอว่า ไทยและกัมพูชาควรมี “ประวัติศาสตร์ร่วม” หรือ “โครงการศึกษาร่วมกัน” เพื่อให้เกิดความเข้าใจที่ไม่เอนเอียง

• โครงการ ASEAN History Textbook Initiative เคยถูกเสนอในเวทีอาเซียนเพื่อบรรเทาปัญหาแบบนี้ แต่ยังไม่มีความคืบหน้าชัดเจน

📌 เมื่อประวัติศาสตร์ไม่ใช่แค่ “เรื่องเล่า” แต่คือ “ตัวกำหนดความรู้สึก”

ในขณะที่ไทยมองกัมพูชาเป็นเพื่อนบ้านและมิตรในภูมิภาค ตำราประวัติศาสตร์ของกัมพูชากลับวาดภาพไทยเป็น “คู่กรณีทางประวัติศาสตร์” บทเรียนเหล่านี้มีผลกระทบต่อความรู้สึกของคนรุ่นใหม่ ทั้งในแง่ความรักชาติ และความหวาดระแวงข้ามพรมแดน

หากไม่มีกระบวนการทบทวนร่วม การ “จำ” ที่ไม่เหมือนกันนี้อาจกลายเป็นเชื้อไฟทางความคิด ที่สั่นคลอนความสัมพันธ์อันเปราะบางของสองประเทศไปอีกนาน

โครงสร้างการเรียนประวัติศาสตร์ไทยในโรงเรียนกัมพูชา

จากบทเรียนในห้องเรียน สู่ความรู้สึกในหัวใจของคนรุ่นใหม่

วิชาประวัติศาสตร์กัมพูชา: วิชาบังคับที่มากกว่าความรู้ คือเครื่องมือแห่งอัตลักษณ์

ในระบบการศึกษาของกัมพูชา วิชาประวัติศาสตร์ (ប្រវត្តិសាស្ត្រ) ถือเป็นวิชาบังคับตั้งแต่ระดับประถมปลาย มัธยมต้น มัธยมปลาย ไปจนถึงวิชาพื้นฐานในมหาวิทยาลัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในหลักสูตรที่เกี่ยวข้องกับมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์

วิชานี้ไม่ได้สอนเพียงแค่ลำดับเหตุการณ์เท่านั้น แต่เป็นเครื่องมือในการปลูกฝังความภาคภูมิใจในชาติ ศาสนา และกษัตริย์ ตลอดจนความรู้สึกระแวดระวังต่อ “ภัยจากเพื่อนบ้าน” โดยเฉพาะ “ภัยจากทิศตะวันตก” — ซึ่งในบริบทของกัมพูชา หมายถึง ประเทศไทย

หัวข้อหลักที่เกี่ยวข้องกับไทย: “ศัตรูทางประวัติศาสตร์” และ “ผู้ขโมยวัฒนธรรม”

ในตำราและสื่อการเรียนรู้ของนักเรียนกัมพูชา หัวข้อเกี่ยวกับประเทศไทยปรากฏอยู่ในหลากหลายช่วงของประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะในหัวข้อเหล่านี้:

“ศัตรูของอารยธรรมขอม”

• เรียนรู้การล่มสลายของอาณาจักรขอม โดยเน้นย้ำว่าไทย (สยาม/อยุธยา) เป็นฝ่ายบุกทำลายเมืองหลวงพระนคร (Angkor) ในปี 1431

• มีการใช้คำว่า “รุกราน” และ “ช่วงชิงอำนาจ” เพื่อเน้นภาพว่าไทยเป็นต้นเหตุหลักของการเสื่อมอำนาจ

“การต่อสู้เพื่ออธิปไตย”

• กล่าวถึงช่วงที่ดินแดนของกัมพูชาถูกผนวกเป็นส่วนหนึ่งของไทย เช่น พระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณ

• สื่อถึงความจำเป็นที่กัมพูชาต้อง “ยืนหยัด” และ “ทวงคืนอธิปไตย” ผ่านการสนับสนุนจากฝรั่งเศสในยุคล่าอาณานิคม

“ผู้ขโมยวัฒนธรรม”

• วิจารณ์ว่าศิลปวัฒนธรรมไทย เช่น โขน รามเกียรติ์ สถาปัตยกรรม และตัวอักษร มีต้นกำเนิดจากเขมร

• ใช้คำว่า “ไทยนำไปใช้โดยไม่ให้เครดิต” หรือ “ปลอมแปลงความเป็นเจ้าของทางวัฒนธรรม”

รูปแบบแบบฝึกหัด: สร้างความรู้สึกร่วมผ่านการวิเคราะห์

แบบฝึกหัดในแบบเรียนไม่ได้จำกัดแค่การตอบคำถามตรงๆ แต่ยังเปิดพื้นที่ให้เยาวชนแสดงความคิดเห็น และตีความผ่านมุมมองประวัติศาสตร์ของตนเอง โดยตัวอย่างแบบฝึกหัดที่ปรากฏในหนังสือเรียนระดับมัธยม ได้แก่:

• “ทำไมไทยถึงยึดปราสาทของเรา?”
  คำถามนี้มักตามมาด้วยเนื้อหาให้วิเคราะห์หลักฐานทางภูมิศาสตร์และคำตัดสินของศาลโลก

• “อะไรคือผลเสียจากการรุกรานของไทยในอดีต?”
  นักเรียนต้องเขียนเรียงความเกี่ยวกับความทุกข์ยากของชาวเขมร และผลกระทบทางวัฒนธรรม

• “เราควรทำอย่างไรเพื่อปกป้องมรดกของชาติ?”
  เป็นการบ่มเพาะจิตสำนึกด้านวัฒนธรรมและการอนุรักษ์ เช่น การสนับสนุนยูเนสโกให้ขึ้นทะเบียนวัฒนธรรมเขมร

สื่อเสริมการเรียนรู้: จากกระดานดำสู่จอทีวีและสมาร์ตโฟน

รัฐบาลกัมพูชาให้การสนับสนุนอย่างมากต่อการผลิตสื่อเสริมการเรียนประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะเนื้อหาเกี่ยวกับการ “รักษาเอกราช” และ “การเสียเปรียบทางประวัติศาสตร์” เช่น:

สารคดีและภาพยนตร์

• สารคดีเรื่อง “Angkor Never Dies” และ “The Lost Lands” ซึ่งแสดงภาพไทยในฐานะผู้รุกราน

• ภาพยนตร์กึ่งประวัติศาสตร์สำหรับเยาวชน เช่น “วีรชนขอมผู้ต่อกรกับไทย” (Khmer Hero vs Siam)

การ์ตูนสำหรับเด็ก

• ตัวละครแบบ “เขมรกล้า” ต่อต้าน “ยักษ์จากทิศตะวันตก” ซึ่งมีสีและรูปร่างสื่อถึงความคล้ายไทย

• บทกลอนในหนังสือสำหรับเด็กมีข้อความ เช่น:

  “พระวิหารเรารัก – ใครใดยักเราจำ”
  “เสาหลักอารยธรรมเขมร – อย่าให้ใครเบียดบัง”

คลิปสั้นบน TikTok / Facebook

• นักเรียนถูกสนับสนุนให้ผลิตคอนเทนต์เชิงประวัติศาสตร์ เพื่อแสดงความภาคภูมิใจในชาติและวัฒนธรรมเขมร

ความคาดหวังของภาครัฐ: รัฐนิยม–รักชาติ–ยืนหยัด

รัฐกัมพูชามีแนวทางส่งเสริมการเรียนประวัติศาสตร์อย่างเข้มข้น โดยมุ่งหมายให้เป็น “เกราะทางความคิด” ของชาติ ซึ่งมีเป้าหมายสำคัญ 3 ประการ ได้แก่:

1. ตอกย้ำความภูมิใจในมรดกขอมโบราณ
   “เราเคยยิ่งใหญ่ และเราจะยิ่งใหญ่อีกครั้ง”

2. เตือนถึงภัยจากการรุกรานของอดีต
   “หากลืมอดีต เราอาจตกเป็นเหยื่อซ้ำ”

3. บ่มเพาะผู้นำแห่งอนาคตที่รักชาติอย่างลึกซึ้ง
   นักเรียนที่ “จำ” ได้อย่างถูกต้อง คือพลเมืองที่ “ยืนหยัด” ได้อย่างมั่นคง

ผลลัพธ์: ความเข้าใจผิด–ความอ่อนไหว–และความเสี่ยงทางสังคม

แม้การปลูกฝังแบบนี้จะสร้างเยาวชนที่รักชาติ แต่ก็อาจส่งผลกระทบระยะยาวดังนี้:

• ทัศนคติลบต่อประเทศไทย
  มีการสำรวจความคิดเห็นในช่วงวิกฤตพระวิหาร พบว่ากว่า 70% ของเยาวชนกัมพูชา “ไม่เชื่อใจไทย”

• บ่มเพาะความตึงเครียดระดับประชาชน
  เมื่อเกิดเหตุการณ์ชายแดนหรือข้อพิพาท คนรุ่นใหม่จะ “พร้อมสนับสนุน” การตอบโต้โดยอัตโนมัติ

• ลดโอกาสความร่วมมือในภูมิภาคอาเซียน
  การเรียนที่ยึดติดกับความแค้นขัดขวางการสร้างอนาคตที่ร่วมมือกัน

📌 เมื่อห้องเรียนกลายเป็นสนามรบทางความทรงจำ

ในโรงเรียนไทย ประวัติศาสตร์เขมรอาจเป็นเพียงภาพของความรุ่งเรืองร่วมในอดีต แต่ในโรงเรียนกัมพูชา ประวัติศาสตร์ไทยถูกสื่อให้เป็น “ภัยคุกคามต่ออัตลักษณ์เขมร”

หากไม่มีการปฏิรูปทางการศึกษา และการสื่อสารระหว่างประเทศอย่างจริงใจและต่อเนื่อง ความเข้าใจผิดอันเกิดจากตำราเรียน อาจกลายเป็น “กำแพงทางใจ” ที่สูงกว่าป้อมปราการใดๆ

มุมมองจากนักวิชาการกัมพูชา

เมื่อประวัติศาสตร์ไม่ใช่แค่เรื่องเล่า แต่คือสงครามความทรงจำ

ภาพรวม: ความทรงจำทางประวัติศาสตร์ในฐานะเครื่องมือทางรัฐ

นักวิชาการในกัมพูชาหลายท่านเห็นตรงกันว่า ประวัติศาสตร์ไม่ใช่เพียงบันทึกของอดีต แต่เป็นกลไกเชิงอำนาจ ที่รัฐใช้ในการสร้างอัตลักษณ์ ชาติพันธุ์ และอิทธิพลทางการเมือง โดยเฉพาะในประเทศที่เคยผ่านสงครามกลางเมือง การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ และการถูกรุกรานจากภายนอกซ้ำแล้วซ้ำเล่า เช่น กัมพูชา

ในบริบทนี้ ประเทศไทยมักถูกจัดวางอยู่ในตำแหน่งของ "ฝ่ายที่รุกล้ำ" ในความทรงจำของชาวกัมพูชา ซึ่งถูกหล่อหลอมผ่านระบบการศึกษาและสื่อมวลชน โดยเฉพาะในช่วงที่รัฐบาลกัมพูชาเผชิญแรงกดดันภายในหรือความไม่มั่นคง

ความคิดแบบ “จำเพื่อป้องกัน” โดยกลุ่มนักวิชาการสายอนุรักษ์นิยม

หนึ่งในเสียงหลักของกลุ่มนี้คือ
ศาสตราจารย์ ดร.โส เพียร (Dr. So Pean)
อาจารย์ด้านประวัติศาสตร์และอัตลักษณ์ชาติกัมพูชาแห่งมหาวิทยาลัยพนมเปญ ซึ่งเคยกล่าวในการประชุมวิชาการประจำปี 2564 ว่า:

“เราต้องไม่ลืมว่าอดีตคือบาดแผลของชาติ ถ้าเราไม่สอนลูกหลานให้รู้เท่าทัน ก็อาจตกเป็นเหยื่ออีกครั้ง”

คำกล่าวนี้สะท้อนมุมมองที่ว่า ความทรงจำเกี่ยวกับการถูกรุกรานจากไทยนั้นเป็น “ภูมิคุ้มกันทางความคิด” ของคนรุ่นใหม่ การเรียนรู้ประวัติศาสตร์จึงไม่ควรลบล้างความเจ็บปวด แต่นำมาใช้เป็นแรงผลักดันในการปกป้องอัตลักษณ์และอธิปไตย

กลุ่มนักวิชาการแนวนี้นิยมใช้คำว่า:

• “การจำเพื่อยืนหยัด” (Remember to Resist)

• “การศึกษาคือการป้องกันชาติ”

• “หากหลงลืมอดีต ก็เท่ากับขายชาติโดยไม่รู้ตัว”

เสียงแห่งการเปลี่ยนแปลง: นักวิชาการรุ่นใหม่และกระแส “สมดุลทางประวัติศาสตร์”

แม้แนวคิดอนุรักษ์นิยมยังเป็นกระแสหลัก แต่ก็มีนักวิชาการรุ่นใหม่ในกัมพูชาที่พยายามผลักดันให้เกิดการมองประวัติศาสตร์อย่าง “หลากหลาย” และ “เป็นวิทยาศาสตร์มากขึ้น” โดยเน้นการใช้หลักฐานที่หลากหลาย ทั้งจากจารึก ศิลาจารึกไทย-ขอม เอกสารจีน เวียดนาม และฝรั่งเศส เพื่อหลีกเลี่ยงการมองอดีตแบบฝ่ายเดียว

ตัวอย่างแนวคิดของนักวิชาการรุ่นใหม่:

1. การร่วมมือในอดีต

• ความสัมพันธ์ระหว่างล้านนา–เขมร, อยุธยา–เมืองกำแพงเพชร–พนมเปญ
  → มีการค้าขาย แลกเปลี่ยนช่างฝีมือ และแต่งงานทางการเมือง
  → ศิลปกรรมยุคต้นอยุธยาหลายรูปแบบมีความเชื่อมโยงกับรูปแบบเขมร แต่ไม่ใช่การขโมย หากแต่เป็น “การรับและแปรรูปอย่างสร้างสรรค์”

2. ข้อเสนอให้ปรับหลักสูตร

• ลดการใช้คำว่า “รุกราน” “ปล้น” “ขโมยวัฒนธรรม” ที่มีน้ำหนักทางอารมณ์

• เพิ่มบทเรียนที่กล่าวถึง “การพึ่งพากันทางเศรษฐกิจ” และ “ภูมินิเวศร่วม”

• เสนอให้จัดตั้ง “ห้องเรียนประวัติศาสตร์อาเซียน” เพื่อเรียนรู้หลากหลายมุมมองร่วมกัน

ปฏิกิริยาต่อกลุ่มปฏิรูป: จากเสียงเรียกร้อง สู่ข้อครหา “อ่อนแอ”

แม้จะมีนักวิชาการกลุ่มใหม่ที่เสนอแนวทางกลาง แต่เสียงของพวกเขากลับไม่ดังเท่ากลุ่มอนุรักษ์นิยม และบางรายถูกโจมตีว่า “ละเลยศักดิ์ศรีของชาติ” หรือ “สมรู้ร่วมคิดกับฝ่ายตรงข้าม”

ตัวอย่างเหตุการณ์:

• ปี 2023 มีนักวิชาการกลุ่มหนึ่งจัดเวทีวิชาการชื่อ “เขมร–ไทย: มิตรภาพในความขัดแย้ง” ณ มหาวิทยาลัยรอยัลพนมเปญ
  → เวทีนี้ถูกสื่อชาตินิยมโจมตีอย่างรุนแรงว่า “บิดเบือนอดีต” และ “สนับสนุนผลประโยชน์ของศัตรู”

• มีนักศึกษาในกลุ่มปฏิรูปบางคนถูกปฏิเสธทุน หรือไม่ได้รับความร่วมมือจากฝ่ายบริหาร เนื่องจาก “แนวคิดไม่สอดคล้องกับจุดยืนของชาติ”

ความพยายามเชื่อมสะพาน: โครงการศึกษาแบบสองฝ่าย (Bilateral Historical Dialogue)

แม้สังคมกัมพูชาอาจยังไม่เปิดกว้างเต็มที่ แต่นักวิชาการบางกลุ่มก็พยายามสื่อสารกับนักวิชาการไทย เพื่อจัดทำ “ประวัติศาสตร์ร่วม” ในลักษณะต่อไปนี้:

• โครงการแลกเปลี่ยนนักวิชาการ ระหว่าง ม.พนมเปญ กับ ม.ธรรมศาสตร์

• การจัดสัมมนาประวัติศาสตร์ข้ามพรมแดน โดยเชิญผู้เชี่ยวชาญจากทั้งสองชาติ

• การจัดทำหนังสือเด็กภาษาเขมร-ไทยคู่กัน เนื้อหาเน้นการอยู่ร่วมกันในภูมิภาคสุวรรณภูมิ

แต่กระบวนการเหล่านี้ยังคงเปราะบางและอ่อนไหวต่อสถานการณ์การเมืองระหว่างประเทศ

📌 เมื่อประวัติศาสตร์กลายเป็นสนามรบของนักวิชาการ

กัมพูชาในวันนี้กำลังยืนอยู่กลางระหว่างสองกระแส:
กระแสหนึ่งคือการ “ปกป้องอัตลักษณ์ผ่านการจดจำความเจ็บปวด”
อีกกระแสหนึ่งคือ “การเยียวยาความทรงจำผ่านความเข้าใจที่หลากหลาย”

นักวิชาการกัมพูชาที่กล้าท้าทายกรอบเดิม อาจไม่ได้รับเสียงปรบมือจากสังคมในวันนี้
แต่ในระยะยาว ความกล้าเหล่านี้อาจกลายเป็น “เมล็ดพันธุ์แห่งการสมานฉันท์” ระหว่างสองชาติที่เคยผ่านศึกมาด้วยกัน

มุมมองของนักวิชาการไทย

ความพยายามเปิดบทสนทนาในประวัติศาสตร์อันบาดลึก

ความกังวลพื้นฐาน: “ความทรงจำแบบชาติพันธุ์นิยม” และภาพสะท้อนจากตำรากัมพูชา

นักวิชาการไทยจำนวนไม่น้อยแสดงความห่วงใยต่อแนวทางการเรียนการสอนประวัติศาสตร์ในกัมพูชา โดยเฉพาะการเล่าเรื่องความสัมพันธ์ไทย–เขมรในแบบ “ด้านเดียว” และ “กระตุ้นอารมณ์ชาติพันธุ์”

ศัพท์ที่ใช้บ่อยในบทความและงานสัมมนาคือ
“ความทรงจำแบบชาติพันธุ์นิยม” (ethno-nationalist memory)
ซึ่งหมายถึง การเลือกจำอดีตเฉพาะช่วงที่สร้างความรู้สึกว่า “ชาติของเราเป็นเหยื่อ” และ “เพื่อนบ้านคือผู้รุกราน”

อาจารย์หลายคนชี้ว่า โครงสร้างการสอนแบบนี้อาจนำไปสู่ การสร้างความเกลียดชังในหมู่เยาวชน และบั่นทอนความร่วมมือในอนาคต โดยไม่จำเป็น

ศ.ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์: “อดีตไม่ได้มีไว้จำเพื่อโกรธ แต่เพื่อเข้าใจ”

หนึ่งในนักวิชาการไทยที่พูดถึงเรื่องนี้อย่างชัดเจนคือ
ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์
นักประวัติศาสตร์แนวสังคม–วัฒนธรรม ซึ่งเคยกล่าวในเวทีวิชาการระดับอาเซียนว่า:

“การเรียนแบบนั้น (ของกัมพูชา) ไม่เปิดโอกาสให้เยาวชนเห็นว่า ไทย–เขมรมีการแลกเปลี่ยนและอยู่ร่วมกันในประวัติศาสตร์มากกว่าการสู้รบ”

“เขาเรียนแบบที่ทำให้เชื่อว่าไทยคือศัตรูตลอดกาล แต่ในความเป็นจริง ความสัมพันธ์ระหว่างเขมรกับไทยเคยแนบแน่นอย่างยิ่ง ทั้งในด้านวรรณกรรม ศาสนา ช่างฝีมือ และการแต่งงานระหว่างราชวงศ์”

ศ.ดร.นิธิเสนอว่า ประวัติศาสตร์ควรเป็น “พื้นที่ของการฟังและเข้าใจหลายเสียง” มากกว่าการสถาปนาความเจ็บปวดแต่เพียงฝ่ายเดียว

โครงการตำราร่วมอาเซียน: ความหวังที่ยังไม่เป็นจริง

นักวิชาการสายอาเซียนศึกษา เช่น

• ศ.ดร.วรเจตน์ ภาคีรัตน์

• รศ.ดร.ชาญวิทย์ เกษตรศิริ

• ดร.วสันต์ ปัญญาแก้ว
  ได้เสนอแนวคิด “ตำราร่วมอาเซียน” (ASEAN Shared History Textbook)
  ซึ่งเป็นความพยายามสร้างตำราที่สอนประวัติศาสตร์ในมุมมองหลากหลาย โดยเฉพาะในประเด็นที่อ่อนไหว เช่น:

• การล่มสลายของอาณาจักรขอม

• การผนวกดินแดน

• ปราสาทพระวิหาร

• สงครามอินโดจีน

แนวคิดนี้ถูกหยิบยกขึ้นหลายครั้งในเวทีประชุมรัฐมนตรีศึกษาอาเซียน แต่ยังไม่มีประเทศใดยอมรับอย่างเป็นทางการ เนื่องจาก:

• กัมพูชา ยืนกรานว่าต้องรักษาความจริงทางประวัติศาสตร์ที่ตนตีความ

• ไทย ไม่อยากให้เยาวชนรับรู้ภาพตนในฐานะ “ผู้รุกราน” แม้บางข้อเท็จจริงจะหลีกเลี่ยงไม่ได้

• เวียดนาม และ เมียนมา ต่างมีประเด็นละเอียดอ่อนกับประเทศเพื่อนบ้านเช่นกัน

มุมมองเปรียบเทียบหลักสูตร: ไทย–กัมพูชา ต่างมีจุดอ่อนของตน

แม้นักวิชาการไทยวิจารณ์การสอนในกัมพูชา แต่ก็มีเสียงสะท้อนว่า “ไทยเองก็ไม่ได้สอนประวัติศาสตร์เพื่อนบ้านอย่างโปร่งใสเช่นกัน”

ตัวอย่างข้อสังเกตจากกลุ่มนักวิจัยไทย:

• ในหนังสือเรียนไทย กล่าวถึงเขมรในฐานะอาณาจักรที่ถูกกลืน โดยอยุธยา แต่ไม่ได้อธิบายว่าเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น

• ประวัติศาสตร์เขมร ถูกสอนในลักษณะ "พื้นหลัง" ที่เสริมบทบาทของไทย ไม่ใช่ในฐานะ "ผู้มีอารยธรรมคู่ขนาน"

• เหตุการณ์พระวิหาร มักกล่าวเพียง “ศาลโลกตัดสินโดยไม่ยุติธรรม” แต่ไม่กล่าวถึงกระบวนการทางกฎหมายระหว่างประเทศ

ดังนั้น นักวิชาการบางคนเสนอให้ไทย “ปฏิรูปตนเอง” ก่อน แล้วจึงใช้ความร่วมมือสร้างความเข้าใจร่วมกับเพื่อนบ้าน

ข้อเสนอจากนักประวัติศาสตร์ไทยสายเยียวยา: “สันติภาพเริ่มที่ความจำร่วม”

กลุ่มนักวิชาการรุ่นใหม่ เช่น

• ผศ.ดร.ปิยบุตร อังกินันทน์

• ดร.สุธาชัย ยิ้มประเสริฐ (ผู้ล่วงลับ)

• ผศ.ดร.นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ
  เสนอให้ใช้ “กระบวนการยอมรับอดีตร่วมกัน” (Shared Reconciliation Process) ซึ่งอาจมีแนวทาง เช่น:

• การจัด นิทรรศการประวัติศาสตร์แบบสองภาษา ในไทย–เขมร

• การจัด เวิร์กช็อปครูประวัติศาสตร์ ของทั้งสองประเทศ

• การผลิต สารคดีสั้นที่มีนักวิชาการจากทั้งสองฝ่ายร่วมอธิบาย

อุปสรรคของความเข้าใจร่วม: การเมือง–ชาตินิยม–โซเชียลมีเดีย

ความพยายามของนักวิชาการไทยมักสะดุดเพราะ:

• การเมืองสองประเทศผันผวน
  ทุกครั้งที่เกิดเหตุชายแดนหรือกรณีพระวิหาร ข้อเสนอเรื่อง “ตำราร่วม” จะถูกระงับหรือเพิกเฉยทันที

• โซเชียลมีเดียปลุกกระแสชาตินิยมได้ง่าย
  บทเรียนทางวิชาการไม่สามารถสู้กับคลิปปลุกใจใน TikTok หรือ Facebook ได้

• ความไม่ไว้วางใจทางประวัติศาสตร์ยังฝังลึก
  ทั้งสองประเทศยังไม่พร้อมจะ “เปิดใจ” อย่างแท้จริง

📌 เสียงแห่งความหวังจากชายขอบของกระดานดำ

แม้กระแสหลักยังคงเต็มไปด้วยความเข้าใจผิดและความระแวงระหว่างสองชาติ แต่นักวิชาการไทยจำนวนหนึ่งยังคงยืนยันว่า:

“การยอมรับอดีต ไม่ใช่ความพ่ายแพ้ แต่คือจุดเริ่มต้นของอนาคตที่ร่วมกันเขียนได้”

“เราไม่จำเป็นต้องมีอดีตที่เหมือนกัน แต่ควรเคารพในความแตกต่างของความทรงจำ และร่วมกันสร้างบทเรียนของอนาคตที่ยั่งยืน”

“บทความนี้จัดทำขึ้นโดยใช้แนวทางทางวิชาการ ไม่ได้มีเจตนาโจมตี หรือชี้นำความรู้สึกเชิงลบต่อประเทศกัมพูชา หรือประเทศไทย เป็นการรวบรวมข้อมูลและความคิดเห็นจากแหล่งต่างๆ โดยมีเจตนาเพื่อส่งเสริมความเข้าใจในเชิงวิชาการ และมิได้มีจุดประสงค์ในการกล่าวหา ดูหมิ่น หรือชี้นำความเข้าใจผิดต่อบุคคลหรือสถาบันใด”

บทความที่น่าสนใจ:
หมวดหมู่บทความ
แหล่งข่าวที่น่าเชื่อถือ